Maak Dingen Goedkoper

Waarom Nederland een beweging van vooruitgang & en een agenda van overvloed nodig heeft om stagnatie te doorbreken

Afgelopen weekend was het weer raak. In NRC stond een stuk dat chocola eigenlijk veel duurder zou moeten worden.

Als je er op let zie je het overal: oproepen om de “werkelijke” prijs van producten te rekenen. Van vlees tot vliegen tot fossiele brandstoffen: alles wat schade toebrengt aan het milieu moet DUURDER worden. Er is zelfs een organisatie die dingen duurder wil maken. Als we de werkelijke prijs rekenen, is het idee, dan lossen we het probleem vanzelf op.

Het probleem hier is niet de analyse - ja, cacaoboeren verdienen inderdaad te weinig, en nee, de schadelijke effecten van fossiele brandstoffen en vlees zijn nu niet ingeprijsd.

Het probleem is de fantasieloze conclusie: dat prijzen verhoogd moeten worden.

“Dingen duurder maken” en “dingen verbieden” mag een uitstekende methode zijn om verandering bij bedrijven af te dwingen, maar als motto om vooruitgang bij een breed publiek te verkondigen is dit in mijn ogen een dramatisch slecht verhaal.

Lithographic print painted by Garnerey, engraved by E. Duncan, published 1835

Vooruitgang als morele plicht
Een voorbeeld: ruim tweehonderd jaar geleden gebruikte men dierlijke olie (waaronder die van walvissen) voor verlichting. Je hoeft geen historicus te zijn om te begrijpen dat de schadelijke effecten van de gevaarlijke en wrede walvisjacht niet waren ingeprijsd. De oplossing bleek niet om de prijzen van walvisolie te verhogen, maar betere, schonere, goedkopere, minder wrede alternatieven op te schalen - aanvankelijk gas uit kolen, later de gloeilamp en culminerend in de ultra-efficiënte LED-lamp. Hieronder de logaritmische (!) weergave van het effect op de kosten van verlichting:

Het gebruik van dierlijke vetten, zo bleek achteraf, was extreem inefficiënt vergeleken bij LED-verlichting.

Begrijp me niet verkeerd. Ik snap de oproepen om dingen duurder te maken heus wel. Ik heb er in het verleden ook voor gepleit. En ja, het prijsmechanisme heeft een rol bij het sneller uitfaseren van technologie die al op haar retour is en het kan uitstekend werken om bedrijven te motiveren nieuwe oplossingen te vinden. Ik ben dus niet per se tegen hogere prijzen — maar het moet in de juiste volgorde gebeuren en mag nooit de focus zijn van een beweging. Dé vraag die we ons moeten stellen is hoe we universele oplossingen om welvaart te creeëren dramatisch kunnen versnellen. (Voor cacao betekent dat waarschijnlijk precisie-fermentatie.)

Het gebruik van dierlijke vetten, zo bleek achteraf, was extreem inefficiënt en wreed vergeleken bij LED-verlichting. Maar als we eerlijk zijn komen we tot de conclusie dat het gros van onze huidige productiemethoden dichterbij dierenvet liggen dan bij LED-verlichting. We zijn nog mijlenver verwijderd af van wat mogelijk is binnen de grenzen van de natuurkunde. Als rijk land is het dus onze morele plicht om deze zoektocht naar betere technologie te versnellen.

We moeten niet krimpen, maar groeien
Gerelateerd aan de roep om “dingen duurder te maken” is er het pleidooi om te “ontgroeien”. Het argument is dat de huidige economische groei noodzakelijk ten koste gaat van klimaat, natuur en mens en dat krimp daarom de oplossing is. Ook hier klopt de analyse - de huidige technologie die we gebruiken om welvaart te scheppen is inderdaad hopeloos ouderwets. Maar opnieuw is de conclusie - krimp - niet correct.

Ja, we moeten een staak door het hart drijven van vervuilende en wrede industrieën. Maar om dat te bereiken zullen de technologieën die welvaart creeëren zonder dieren en zonder fossiele brandstoffen nog veel groter moeten worden. Om de welvaart van een groeiende wereldbevolking te vergroten én het gebruik van land, fossiele brandstoffen en veeteelt te verminderen hebben we paradoxaal genoeg een decennialange, onstuimige ontwikkeling nodig van onder andere precisie-fermentatie en gecultiveerd vlees (eten) tot biochemie (materialen) en duurzame energie (waaronder kernenergie) en batterijen.

Het grote, niet-populistische verhaal moet zijn: Maak Dingen Goedkoper
In plaats van te pleiten voor het verhogen van prijzen, moeten we het expliciete doel stellen om de prijzen van alles te verlagen. De prijzen van onderwijs, onderdak, eten en drinken en vervoer moeten DALEN - terwijl onze impact op het milieu ook afneemt. De enige manier om dat te bereiken is het ontwikkelen van nieuwe technologie. De prijsdaling van duurzame energie laat zien hoe het moet. Deze benadering van het probleem heeft grofweg twee voordelen:

• Psychologisch: het verhaal van lagere prijzen (en oh ja, alles wordt ook duurzamer) spreekt een veel groter gedeelte van mensen aan dan het motto van “shit duurder maken”.

• Strategisch: Nederland kan een hefboom zijn voor vooruitgang: door hier een doorbraak te forceren in het brouwen van eten op basis van cellen in plaats van dieren kunnen we de hele wereld een handje helpen. Minder consumeren is lokaal, een nieuwe technologie uitvinden is universeel.

Als we dit verhaal niet vertellen, winnen de talloze deelbelangen van de status quo het gevecht met als resultaat stagnatie. Stagnatie is voor de economie wat entropie is voor het universum: het vergt continu energie en planning en inspanning om haar te overwinnen. Stagnatie komt in vele gedaanten:

• mensen met veel vermogen zullen een rentenierseconomie willen vestigen (met lage belasting op vermogen).

• bureaucratieën willen risico’s vermijden door het maken van regels (ze worden immers beloond voor het niet maken van fouten, in plaats van het realiseren van vooruitgang).

• huiseigenaren zullen alles op alles zetten om woningbouw in hun omgeving tegen te houden (en daarmee anderen de toegang tot gewilde plekken om te wonen te ontzeggen).

• hoogopgeleiden met een diploma zullen alle problemen benaderen door de lens van onderwijs - en daarom pleiten voor meer onderwijs als oplossing voor alles.

• en gevestigde belangen - denk aan de fossiele industrie, de autobouwers of intensieve veeteelt - zullen met lobbywerk proberen om zo lang mogelijk regelgeving voor het algemeen belang te frustreren.

Maar wat is dan het programma van vooruitgang? Een agenda van overvloed.

De agenda van overvloed (Nederlandse editie, nog in BETA)
Er zijn in Nederland tientallen miljard euro’s beschikbaar om de stikstofcrisis op te lossen en energieprijzen te compenseren. Nog eens miljarden worden uitgegeven aan het subsidiëren van woningeigenaren, boeren en de industrie. De Nederlandse overheid is een compensatiemachine geworden. Maar als we overheidsgeld vooral aan de vraagzijde van de economie blijven uitgeven, wakkeren we inflatie aan en houden we de status quo in stand. Wat we nodig hebben is gericht beleid om de aanbodzijde te stimuleren; met andere woorden innovatie te forceren en gevestigde belangen te doorbreken:

• We hebben expliciet beleid nodig om de prijs van wonen te laten dalen. Massaal mooie woningen bijbouwen - liefst in eigendom van de overheid - ín steden waar mensen willen werken, dat moet de prioriteit zijn. De stem van de jeugd, de daklozen, de niet-huizenbezitters - eigenlijk iedereen behalve de klasse van huizenbezitters - moet zich richten op het dramatisch bijbouwen van woningen op plaatsen waar er werk is en je geen auto nodig hebt om van a naar b te komen.

• Gesteld dat we genoeg woningen kunnen bouwen, moet ook gecontroleerde immigratie weer op de agenda komen. Door de vergrijzing en het dalende geboortecijfer — maar ook omdat we waarschijnlijk in de laatste decennia zitten dat immigratie uberhaupt een optie is omdat de bevolking ook globaal gaat krimpen. Ik wil een Nederland dat groeit en jong en rijk blijft - de andere optie is langzaam arm en irrelevant worden. (Canada lijkt dit tot nu toe als enige land echt te begrijpen.)

• Om alle noodzakelijke investeringen te kunnen doen — en onze huidige rentenierseconomie te doorbreken, moeten we de belasting op vermogen verhogen en die op arbeid verlagen. Een dergelijke ingreep herstelt ook het sociale contract dat ten grondslag ligt aan het liberalisme.

• De wetenschap is een bureaucratische moloch geworden, gericht op incrementele ontdekkingen. Ook hier moeten we manieren bedenken om de stagnatie te doorbreken, bijvoorbeeld door een parallele manier van wetenschap bedrijven waarbij jonge wetenschappers hun eigen nieuwsgierigheid mogen volgen met minimale bureaucratie (zie ook het gloednieuwe ARIA in het VK) en veel meer experimenteren, onder andere met het loslaten van peer review en het versimpelen van bureaucratie.

• Waar onze huidige industrie petrochemisch en vervuilend is, zal de toekomst biologisch en schoon en lokaal zijn. In plaats van de huidige vervuilende industrie te steunen moeten we de komst van biotech versnellen. Cellen zijn de nano-fabriekjes van de toekomst. Wij kunnen ze herprogrammeren zodat ze alles voor ons kunnen maken - van kleding tot chemicaliën tot bouwmaterialen tot voedsel en medicijnen en composteerbare verpakkingsmaterialen.

• Gerelateerd: we moeten stoppen met dieren eten en voor onze kleding te gebruiken. De koe is simpelweg incompatibel met de 21ste eeuw. Met gecultiveerd vlees en precisie-fermentatie kunnen we dit oplossen en een gigantisch deel van het wereldwijde landoppervlakte terugwinnen van de landbouw.

• We hebben nieuwe inspirerende journalistieke platforms nodig met een focus op vooruitgang, rationaliteit en effectief altruïsme. De huidige journalistiek is te veel gericht op negatief nieuws en problemen. Nieuws heeft een grote rol in het agenderen van problemen - maar is in haar huidige vorm niet bijster inspirerend. Er zijn genoeg personen, bedrijven en organisaties die de moeite waard zijn om te portretteren.

• Onze universiteiten kunnen studentencompetities starten voor radicale innovaties die de markt links laat liggen, zoals het snel en goedkoop bouwen van tunnels of elektrisch vliegen. Waarom zijn we nog steeds bezig met wedstrijden voor zonne-auto’s als alle grote autobouwers inmiddels al miljarden uitgeven aan elektrisch rijden?

Doorbreek de stagnatie: Maak Dingen Goedkoper.

Met dank aan Marieke de Visscher, Brendan Haddan en Renée Frissen.