Interview: Rutger Bregman over effectief altruïsme 💙

"We leven historisch én mondiaal gezien in een volstrekt absurde, uitzonderlijke positie."

Zoals jullie weten ben ik al langer fan van de opkomende beweging van effectief altruïsme. Het is een mythe dat alle goede doelen weggegooid geld zijn - er is juist overweldigend wetenschappelijk bewijs dat een aantal NGO’s extreem effectief zijn. Rutger Bregman schreef hier onlangs een mooi stuk over op De Correspondent. Ook is Rutger, en dat vind ik sympathiek aan hem, lid geworden van Giving What We Can (GWWC). GWWC is een groeiende groep mensen die 10% (of meer) van hun inkomen doneren aan effectieve goede doelen. Ik vroeg Rutger hoe hij beïnvloed is door effectief altruïsme en hoe dit zijn kijk op doneren heeft veranderd. “Ik denk dat je naar geven moet kijken zoals een belegger naar rendementen kijkt.”

---

Foto door Maartje ter Horst

Armoede

Rutger: “Ongelijkheid heeft me altijd geïnteresseerd. Toen ik onderzoek deed naar mijn boek Gratis Geld voor Iedereen (2014) ontdekte ik de ”How Rich Am I” rekenmachine. Daar kan je je inkomen invoeren en zien hoe rijk je bent ten opzichte van de rest van de wereld. In die tijd waren Occupy Wall Street en de slogan ‘wij zijn de 99%’ in opkomst. Maar toen ik die rekenmachine invulde dacht ik: whoa, Rutger, jij bent niet de 99%! Je bent zelf de 1%! Want met een modaal inkomen in Nederland behoor je tot de 3,5% rijksten ter wereld. Zelfs als je in Nederland een daklozenuitkering hebt hoor je al tot de rijkste 15% van de wereld. Ik wil hiermee trouwens niet zeggen dat die daklozenuitkering zo’n vetpot is. Het zegt vooral hoe vreselijk arm de rest van de wereld nog is. De gemiddelde wereldburger verdient maar zo’n zestien dollar per dag per persoon.”

Royalty’s

“Van huis uit kregen we mee dat het belangrijk is om een substantieel deel van je inkomen weg te geven. Dus het idee was ook altijd om dat een keer goed te gaan regelen. Alleen stelde ik het moment steeds uit. ‘Dat komt nog wel een keer’, zei ik tegen mezelf. Maar het was achteraf gezien een excuus om niets te doen. En de nood van de wereld is nu. De mensen die wat hebben aan mijn centen hebben er geen boodschap aan dat ik mijn donaties bleef uitstellen. Toen de royalty’s op mijn boeken eenmaal binnenkwamen, bleef er steeds meer geld op mijn bankrekening staan. Toen begon ik me eigenlijk pas serieus af te vragen welke verantwoordelijkheid dat geld met zich meebracht. Op die manier ben ik bij Giving What We Can uitgekomen.”

Een serieus percentage

“Er zijn twee manieren om beter te doneren dan de meeste Nederlanders nu doen. Ten eerste kan je, als je niet zelf in armoede leeft, waarschijnlijk meer doneren dan je nu doet. Nederlandse huishoudens geven gemiddeld 0,4% van hun inkomen aan goede doelen. Ik vind dit nogal weinig. Ik vroeg me af: wat zou nou een serieus percentage zijn? Toen kwam ik uit op 10% van mijn bruto inkomen, een elegant percentage. Dat is in ieder geval het twintigvoudige van wat de gemiddelde Nederlander geeft. Ik denk dat die tien procent voor de lezers van jouw nieuwsbrief onmogelijk een totaal drama zal zijn. Je zal er misschien wel iets voor moeten opofferen. In de meeste gevallen een iets minder lijpe vakantie. Misschien een iets minder dikke auto. Maar als je goed verdient zal het zal niet echt een grote impact hebben op je levensgeluk. Ik ben niet te beroerd om de dominee uit te hangen. Ik denk dat iedereen die goed verdient in Nederland serieus na zou moeten denken over méér geven. Dat is in mijn ogen een morele plicht.”

Zelf aan de slag

“Ten tweede kan je beter intentioneel geven dan impulsief als iemand aan de deur komt. Je moet dus zelf aan de slag. Mijn jaarlijkse donaties doe ik na de belastingaangifte, dan weet ik wat mijn verzamelinkomen is en daar pak ik dan 10% van. Dan heb ik met mijn vrouw een gesprek waar we aan gaan geven. Ik ben zó blij dat ik eindelijk het heft in eigen handen heb genomen.

Ik heb moeite met hoe goede doelen werven. Als er weer iemand aanbelt en één of ander kletsverhaal begint. Of dat je op Utrecht Centraal overtuigd wordt om lid te worden van het KWF ofzo. Je wordt er door overvallen en misschien zeg je ja om een schuldgevoel af te kopen. Of er is een natuurramp of een vluchtelingencrisis en je doneert impulsief. Ik zeg niet dat je dat niet moet doen. Integendeel, het is beter dan niks. Maar als je echt een verschil wil maken is het toch te beperkt - er zijn zoveel effectievere manieren om te doneren. Daarnaast kost actieve werving al gauw honderd euro per nieuwe donateur, dus ben je het eerste jaar je eigen werving terug aan het betalen. Omdat ik mijn eigen onderzoek heb gedaan kan ik met een goed geweten zeggen dat ik er al over heb nagedacht.”

Cynisme als excuus

“Veel mensen geven niet omdat ze overtuigd zijn dat het allemaal toch een grote zwendel is. Ze hebben gelezen in de krant over slecht functionerende goede doelen, of een graaiende directeur - en daar zijn helaas genoeg voorbeelden van. Het probleem is dat mensen daardoor álle goede doelen gaan wantrouwen. Je moet dus uitkijken dat je cynisme geen excuus wordt om dan maar niks te doen. Dat je denkt: oh, chill, het werkt allemaal toch niet dus dan hoef ik ook niets te geven.”

Giving what we can

“Wat ik juist leuk vind aan Giving What We Can is dat je daar als lid ook een een online omgeving hebt waar je je donaties aan het werk kan zien. Zo kan je zien waar je giften vorig jaar naartoe zijn gegaan, en wat voor rendement ze hebben gehad. Ik kijk nu naar mijn giften zoals ik naar mijn beleggingen zou kijken. Mijn geld is aan het werk gezet in de wereld, het is aan het renderen. Het enige verschil is dat het niet voor mij, maar voor andere mensen of dieren het verschil maakt. Het is fascinerend om te ontdekken hoe doneren mijn psyche heeft veranderd. Inmiddels is het een vorm van consumptie geworden voor mezelf. Het is bijna vergelijkbaar met een leuke vakantie boeken.”

Buitenkansen

“Ik wil het liefst geven aan goede doelen die door de massa genegeerd worden. Juist daar kan je per euro het hoogste rendement maken. Ik geef daarom het meeste geld via Effective Altruism Funds, dat werkt eigenlijk als een actief beheerd filantropisch beleggingsfonds. Daar zitten hele slimme mensen die nadenken over de vraag “hoe gaan we zoveel mogelijk levens redden per euro?” Effective Altruism Funds stopt de donaties in tientallen zorgvuldig geselecteerde initiatieven met de grootste kans op impact. En ja, dan kunnen er ook wat missers bij zitten. Maar er zitten ook een paar enorme hits bij.

Ik zat laatst te kijken waar mijn geld het afgelopen jaar naartoe is gegaan en toen ontdekte ik dat Vegans of Shanghai een van de ontvangers was. Dit is een club die veganisme in China mainstream wil maken. Daar had ik nog nooit van gehoord. En de redenering erachter was dat veganisme nauwelijks bestaat in China, dus dat ene ontluikende mosterdzaadje dat er groeit moet je laten groeien. Want als in de grootste economie ter wereld een veganistische beweging ontstaat dan kan dat op de lange termijn een gigantische impact hebben. Zelf was ik daar nooit op gekomen.

Ik ben de laatste jaren steeds meer bezig met dierenrechten. Ik hoop heel erg dat we de eiwittenrevolutie kunnen versnellen. En er zijn een aantal clubs zoals Proveg die ik echt geweldig vind. Zij zijn heel doelgericht bezig om dieren uit de voedselketen te krijgen. Dus dat soort clubs heb ik ook in mijn ‘portfolio’.”

Iemand leven transformeren

“Mijn guilty pleasure is doneren aan GiveDirectly. Die organisatie boekt gewoon direct je geld over aan de allerarmste mensen ter wereld. Dat is misschien niet de állereffectiefste manier die er is, want misschien is het wel effectiever om malarianetten voor ze te kopen, maar het idee van simpel geld geven en mensen zelf keuzes laten maken vind ik gewoon gaaf. Met duizend euro transformeer je iemands leven totaal. Als ik zo'n bedrag overmaak, besef ik dat dit misschien wel een van de belangrijkste dingen is die ik in mijn leven doe.”

Alleen resultaten tellen

“Als we nadenken over goede doelen denken we meestal te veel over onszelf na. Bijvoorbeeld hoe we ons eigen geweten opschonen. Of een goed doel wel bij ons past. Of dat we ons juist fixeren op de laagst mogelijke overheadkosten omdat we dat belangrijk vinden. Hou toch op! Doneren gaat niet om jou en jouw gevoelens, maar om de ander. Het belangrijkste is dat je effect sorteert met je donaties. Zeker als het gaat over iemand in Sub-Sahara Afrika wiens kind net is doodgegaan aan een infectieziekte die prima te voorkomen is met een goedkoop medicijn. Die heeft echt he-le-maal niks aan jouw intenties of gevoelens.”

Gewoon beginnen

“Gedrag is besmettelijk. Ook de norm om te geven is dat. Er is wel een dunne lijn tussen mensen inspireren en koketteren met je eigen goedheid. Ik hoop een klein beetje bij te dragen aan de norm veranderen. Dat mensen denken: ha, wat Rutger zegt klinkt wel logisch en is eigenlijk wel leuk om te doen. Kijk, tien procent is maar een getal, hè. Al zeg je: ik ga twee procent van mijn inkomen geven. Dan geef je al vijf keer zoveel als de gemiddelde Nederlander.

Het belangrijkste is dat je gewoon begint. Dat je een percentage voor jezelf afspreekt en er een bepaald ritme in krijgt. En ieder jaar ga je samen met je partner aan tafel zitten met de vraag: waar zullen we dit jaar het verschil gaan maken? En hoe kunnen we dat zo effectief mogelijk doen? Dan ga je het steeds leuker vinden volgens mij. Zo werkte dat bij mij in ieder geval.”

Schaarse tijd

“Ik ben me door effectief altruïsme meer gaan afvragen hoe ik het beste mijn schaarse tijd kan inzetten. Want ik heb nu een platform, een podium. Waar wil ik de spotlight opzetten? Waar kan ik het verschil maken, het beslissende zetje geven? Om een voorbeeld te geven: er is nu al een tijdje een debat gaande over cancel culture. Ik zeg niet dat het geen probleem is, maar er zijn al zóveel columns over geschreven. Het is ten opzichte van de hoeveelheid aandacht die het krijgt gewoon niet zo’n belangrijk onderwerp. Maar de risico’s van synthetische biologie, daar gaat heel weinig aandacht naar, terwijl het waarschijnlijk wel een extreem belangrijk onderwerp is. En dat er ieder jaar meer dan vijf miljoen kinderen van onder de vijf sterven door makkelijk te voorkomen ziektes als malaria, mazelen en diarree, daar is weinig aandacht voor.”

De goede kant van de geschiedenis

“Een schandvlek uit het verleden is slavernij. Soms vraag ik me wel eens af: wat zijn onze blinde vlekken, waar historici van later op terugblikken zoals wij nu kijken naar slavernij? Kan je ook naar het heden kijken en je afvragen welke gruwelijke misdaden wij vandaag begaan?

Dat zijn waardevolle vragen om jezelf te stellen. En dan kom je vanzelf op een aantal thema's: het lijden van dieren in de bio-industrie; de krankzinnige armoede die vandaag de dag nog steeds bestaat; en een aantal existentiële gevaren die het einde van de mensheid kunnen betekenen, maar waar we nog nauwelijks over nadenken. En ik ken geen beweging die met al deze thema’s zo serieus bezig is als effectief altruïsme.

De meeste Nederlanders leven in Nederland aan het begin van de eenentwintigste eeuw in een comfortabele situatie. We leven historisch én mondiaal gezien in een volstrekt absurde, uitzonderlijke positie. Dat brengt in mijn ogen een enorme verantwoordelijkheid met zich mee.

Ik vraag me voortdurend af of ik het mezelf niet te makkelijk maak. Ik wil niet de fout maken dat ik de status quo accepteer omdat het nu eenmaal de status quo is. Ik zit daarom een beetje na te denken van of ik een progressief zelfhulpboek moet schrijven. De meeste zelfhulpboeken gaan over hoe je een makkelijker leven leidt. Ik zou graag een boek schrijven over hoe je een leven leidt dat juist moeilijker is, maar wel in lijn met je idealen en overtuigingen.”

---

Met dank aan Jan-Willem Putten, voormalig directeur van Effectief Altruïsme Nederland en mede-oprichter van Training for Good, voor het meedenken over de vragen en met dank aan Renée Frissen voor het meelezen.

Ik ben te volgen op twitter @pvloemans - suggesties, commentaar, vragen en kritiek zijn welkom.